Anayasa’nın 42. Maddesinde devletin, maddi imkanlardan yoksun başarılı öğrencilere, öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapacağına yer verilmiştir. Maddenin ilk fıkrasında “Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.” ifadesine yer verilmiş, ancak bu hakkın fiilen engellenmeyeceği vurgusu ön plana çıkmıştır. Diğer taraftan maddenin sadece başarılı öğrencilerin maddi imkanlardan yoksunluğunun giderilmesine vurgu yapılmış ancak başarının tanımı yapılmamıştır. Bu durum burs uygulamalarını bir yarışma uygulamasına çevirmiştir.
Öğrenci Yoksunluğu ile Mücadelede
— Çaba Destek Projesi
Başarının değil başarı için çabanın desteklenmesi ortalama yüksek öğrenim başarısını artıracak, yüksek öğrenim kalitesini artıracaktır. Tüm öğrencilerimizin önce yoksunluklarını giderecek sonra başarılarını artıracağız.
2004 yılında yürürlüğe giren 5102 sayılı Yüksek Öğrenim Öğrencilerine Burs Kredi Verilmesine İlişkin Kanun ile burs sisteminde ortaya çıkan sorunlar çözülmek istenilmiştir. Devlete ait çeşitli kuruluşlar tarafından burs, kredi veya muhtelif nakdi yardımların bir çok kuruluş tarafından birbirlerinden habersiz şekilde yapılmakta olduğu ve zaman zaman aynı öğrenciye birden ziyade yardımın yapıldığı tespiti yapılmıştır. Bu durum da yeteri kadar ihtiyaç sahibi öğrenciye yardım yapılamaması sorununa neden olmuştur.
Kanunla Genel bütçeli daireler, katma bütçeli idareler, kamu iktisadî teşebbüsleri ve bağlı ortaklıkları, bütçenin transfer tertibinden yardım alan kuruluşlar, il özel idareleri ve bunların kurdukları birlik, müessese ve işletmeler, özel bütçeli kuruluşlar, özelleştirme kapsam ve programına alınmış, hisselerinin yarısından fazlası kamuya ait olan özel hukuk hükümlerine tâbi kuruluşlar, fonlar, döner sermayeler, kamu bankaları, kanunlarla veya Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle kurulan kurumlar ile kurul/üst kurullar ve diğer tüm kamu kurum ve kuruluşların, yurtiçinde yüksek öğrenim gören öğrencilere burs, kredi ve nakdî yardım adı altında herhangi bir ödeme yapamayacakları, belediyeler tarafından, yüksek öğrenim öğrencilerine burs, kredi verilmesi veya nakdî yardım yapılması halinde, yapılan yardımların türü, miktarı ve kaç öğrenciye ne kadarlık süre için verildiğine ilişkin bilgilerin Kredi ve Yurtlar Kurumuna bildirileceği düzenlenmiştir. 351 sayılı Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurt Hizmetleri Kanunu kamu kaynaklı bursların düzenlendiği kanundur.
Kamu kaynaklarından yapılacak yardımlar halihazırda Gençlik ve Spor Bakanlığına bağlı Kredi ve Yurtlar Genel Müdürlüğünün kontrolünde adil dağılımı yapılmaya çalışılmakta ise de vakıf ve dernekler ile özel şahıs veya tüzel kişilerin verecekleri burs ve yardımlar bu kanun kapsamında yer almamaktadır.
Burs tanımı Yüksek Öğrenim Kredi Ve Yurtlar Kurumu Burs-Kredi Yönetmeliği’nin 4. Maddesinde yapılmıştır. Buna göre burs yönetmelik hükümlerine göre, öğrenciye karşılıksız verilen para olarak tanımlanmıştır. Yönetmelikle vakıf üniversiteleri yüksek öğrenim öğrencilerine burs verme yasağının dışında tutulmuştur. Yönetmeliğin 9. Maddesi ile öğrencinin burs isteğinde bulunduğu tarihte okula giriş tarihi itibariyle bir öğretim yılı kaybı olması halinde burs isteği kabul edilmeyecektir. Yönetmeliğin 14. Maddesinde başarı durumunun, öğrencinin burs isteğinde bulunduğu tarihte yüksek öğretim kurumuna girişte aldığı puan ve puan türü, ara sınıfta ise yıl sonu başarı durumunun dikkate alınarak değerlendirileceği belirlenmiştir. 24. Maddede ise öğretim kurumunca başarısız olduğu bildirilen öğrencilerin bursunun kesileceğine yer verilmiştir.
Mevcut yasal düzenlemeler gereğince öğrencinin burs alabilmesi için önce bir başarı göstermesi gerekirken, başarısızlık durumunda öğrencinin bursu kesilmektedir. Anayasamızın 42. maddesinde sadece başarılı öğrencilerin yoksunluğunun giderilmesine yer verilmiş olması düzenlemeyi Anayasaya uygun hale getirmekle birlikte fiili durumda maddi olanağı yeterli olmayan, daha farklı bir ifade ile öğrenci yoksunluğu başarısızlıkla ortadan kalkabilecek bir durum değildir. Farklı sebeplerle başarısız olmuş veya başarılılara kıyasen başarısız olmuş öğrencinin yoksunluğunun giderilememesi bu öğrencilerin çalışma ve gelir elde etme ihtiyaçlarını artırarak ders çalışması gereken zamanın kısıtlanmasına ve daha da başarısız olmalarına neden olmaktadır.