1-B Öğrencinin Yüksek Öğrenimi Finansman Olanakları ve Ulaşabilecekleri Burs Tipleri

Yüksek öğrenimin finansmanı denildiğinde akla üniversite alt yapısının finansmanı ile öğrencinin bu eğitimi almak için ihtiyaç duyduğu finansman olarak öncelikle ikiye ayırmak gerekmektedir. Devlet üniversiteleri katma bütçeli idare olarak kendi gelirleri olmasına karşın çoğunlukla genel bütçeden aldıkları paylar ile finanse edilmektedirler.  2547 Sayılı Yükseköğretim Kanununun 46. Maddesi gereğince yükseköğretim kurumlarında, öğrenci başına düşen cari hizmet maliyetleri, yükseköğretim programlarının özellikleri göz önüne alınarak Yükseköğretim Kurulunca hesaplanır ve kural olarak öğrencilerden her bir dönem için birinci öğretimde öğrenci katkı payı, ikinci öğretim ve uzaktan öğretimde ise öğrenim ücreti alınır. 2012/3584 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bazı öğrenci katkı paylarının devlet tarafından karşılanmasına karar verilmiştir. İstisna ve muafiyetleri bir kenara bıraktığımızda yüksek öğrenim ülkemizde ücretsiz değildir. Ancak, gerek katkı paylarının önemli kısmının devlet tarafından karşılanması gerekse devlet üniversitelerinde belirlenen katkı payı ve öğrenim ücretlerinin düşük olması nedeniyle parasız olduğu yönünde kanaat bulunmaktadır.

Ülkemizde zorunlu ilk ve orta eğitimin toplam süresi (4+4+4) 12 yıldır, 6 yaşını bitirmiş bir çocuğun ilkokula başlamasının ardından zorunlu eğitim tamamlandığında üniversiteye 18 yaşını tamamlamış olarak gidebilecektir. 18 yaş ile Türk Medeni Kanunu gereğince fiil ehliyetine kavuşan (reşit olan) gençler, üniversite eğitimine başlamamış olmaları halinde ebeveynlerinin sağlık sigortasından da yararlanamayacaklar ve Genel Sağlık Sigortası primi ödemek zorunda kalacaklardır. Üniversite eğitimi alanlar ise 25 yaşına kadar ebeveynlerin sağlık sigortalarından yararlanmaya devam edebileceklerdir. Gençlerin nitelikli iş bulmak ve istihdam edilmek üzere üniversite eğitimine yöneldikleri görülmektedir. 2023 yılında Yüksek Öğretim Kurumlarına yerleşmek için yapılan sınav için 3,5 milyon kişi başvuruda bulunmuştur. 2023 yılında Yüksek Öğretim Kurumu örgün öğretimde önlisans programları için 388 bin, lisans programları için 465 bin olmak üzere toplam 853 bin kontenjan belirlemiştir. Bu kontenjanların yaklaşık yüzde 21’i vakıf yükseköğretim kurumlarına ayrılmıştır. Açıköğretim ve uzaktan öğretim kontenjanları ile birlikte toplamda 1 milyon 61 bin kontenjan açılmıştır.

Yüksek öğrenimdeki öğrencilerin yüksek öğrenimlerini finanse edebilmek için önemli kaynaklara sahip olması gerekmektedir. Eğitim materyalleri, barınma, giyinme, ısınma, ulaşım ve gıda gibi temel ihtiyaçlarının yanında kültürel ve sosyal aktiviteler için de kaynağa ihtiyaç duymaktadırlar. Bu kaynaklar, çoğunlukla ebeveyn desteği olmakla birlikte, alınan burs ve öğrenim kredileri ile bir işte çalışarak gelir elde etme suretiyle karşılanmaya çalışılmaktadır. Öğrencinin akademik gelişimi yanında sosyal ve kültürel gelişimi ile kaynak ihtiyacını gidermek için çalışmak zorunda kalması, finansal açıdan öğrenciyi rahatlatmış olsa da, zamanın önemli kısmının harcanması, derslere yeteri kadar vakit ayıramama ve ilgi dağınıklığı gibi olumsuzlukları da beraberinde getirmekte ve öğrencinin akademik ve sosyokültürel gelişiminde dezavantaja neden olmaktadır. Öğrencinin aile desteği ve çalışma haricinde edinebileceği kaynaklar ise kredi ve burs olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülkemizde bankacılık sektörünün sunmuş olduğu krediler çoğunlukla kısa vadeli ve düşük tutarlı ihtiyaç kredileri şeklinde ön plana çıkmaktadır. Öğrenim döneminin tamamını kapsayacak ve okul bittikten sonra ödenecek şekilde kredi, Kredi ve Yurtlar Genel Müdürlüğünce sağlanmakta ancak öğrenciler ya burs alabilmekte ya da kredi kullanabilmektedirler. 2023 yılında lisans öğrencileri için burs 1.250 TL olarak belirlenmiştir. Bu tutarın öğrencinin ihtiyacını karşılama olanağı olmadığı açıktır. Projemiz kapsamında öğrencinin yüksek öğrenimini finanse edebilmesi için sağlacak destekler geri ödemesiz olacaktır. Bu nedenle bir kredilendirme söz konusu değildir.

Burslar yükseköğretim sisteminde dünyanın pek çok yerinde kullanılan bir finansman yöntemidir ve kamu ve özel sektör kaynaklı olabilir (Akça,2012,s. 100). Genel bütçeli idareler öğrencilere Kredi ve Yurtlar Genel Müdürlüğü haricinde burs veya kredi verme olanağı yoktur.Belediyeler ise bildirime tabi tutulmuşlardır. Anayasa Mahkemesi’nin 20/11/2008 tarihli ve E.: 2004/24, K.: 2008/165 sayılı Kararı ile 5102 sayılı Kanunun 1. maddesinde yer alan Bu maddenin ikinci fıkrasında yer alan “ … (belediyeler hariç) …” ibaresi iptal edilmiştir. Bu iptal ile belediyelerin de doğrudan burs verme olanağı kalkmıştır. Bu durum belediyelerin burs vermeyeceği değil, bursu doğrudan veremeyeceği, Kredi ve Yurtlar Genel Müdürlüğü aracılığı ile verebilceği sonucuna ulaşmak gerekir. Diğer taraftan 5393 sayılı Belediye Kanunu gereğince sosyal hizmet ve yardım alan ailelerin öğrencilerine bir defaya mahsus olmak kaydı ile yardım yapabileceklerdir.

Yüksek öğrenim gören öğrencilerin kamu kurumlarından burs olanaklarının kısıtlı olması nedeniyle özel kişiler, şirketler, vakıf ve dernekler tarafından sağlanan burslar önemli hale gelmektedir. Ancak, 5102 sayılı Kanun kapsamına bu kişiler alınmamış olduğu için aynı öğrencinin birden fazla yerden burs almasının önünde bir engel yasal olarak bulunmamaktadır. 5737 sayılı Vakıflar Kanunu kapsamında Vakıflar Genel Müdürlüğü Teşkilatında yer alan Hayır Hizmetleri Daire Başkanlığının (52. Madde)  usul ve esasları Genel Müdürlükçe çıkarılan yönetmelikle belirlenmek üzere ihtiyaç sahibi yükseköğrenim öğrencilerine 3/3/2004 tarihli ve 5102 sayılı Yüksek Öğrenim Öğrencilerine Burs Kredi Verilmesine İlişkin Kanun hükümlerine tabi olmaksızın burs verme görev olarak belirlenmiştir.Kanunda ihtiyaç durumunda burs verilmesine yer verilmiş olmasına karşın Vakıflar Genel Müdürlüğü Yönetmeliğinde burs devamlılığı için asgari 4 üzerinden 2 puan ortalama başarı aranmaktadır. 2023 yılı için burs tutarı yükseköğrenim öğrencileri için 1.250 TL olarak belirlenmiştir. Başarı bursu olarak TÜBİTAK 2205-Lisans Burs Programı’nda; Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) sonucunda sayısal bölümler (Astronomi ve Uzay Bilimleri, Biyoloji, Fizik, Kimya, Matematik ve Moleküler Biyoloji ve Genetik) için Y-SAY, eşit ağırlıklı ve sözel bölümler (Antropoloji, Arkeoloji, Arkeoloji ve Sanat Tarihi, Coğrafya, Felsefe, İlahiyat, Sanat Tarihi, Sosyoloji, Tarih ve Türk Dili ve Edebiyatı) için TYT puan türünde ilk 25.000’e girerek yurt içindeki üniversitelerin belirtilen örgün öğretim programlarından birine kayıt yaptıranlara destek verilmektedir.

Kamu kaynakları kullanılarak verilen burslardan bir diğer tip olarak araştırma bursları verilebilir. TÜBİTAK ve TÜSEB tarafından desteklenen araştırma projelerinde de lisans öğrencilerine burs verilebilmektedir. Yine aynı şekilde üniversitelerin Bilimsel Araştırma Projelerinde de lisans öğrencilerine projede çalışmaları karşılığında burs verme olanağı bulunmaktadır.

İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri (İTKİB) Sekretaryasında faaliyet gösteren Tekstil Mühendisliği Bursu karşılıksız bir burs olmakla birlikte alanda başarılı öğrencilerin tercihini artırmaya yönelik bir nevi başarı bursu olarak ortaya çıkmaktadır.

Vergi mükelleflerinin öğrencilere sağlayacakları burslar ise farklılık kazanmaktadır. Vergi mevzuatında burs Gelir Vergisi Kanununun 28. maddesinde istihdam bursu olarak tanımlanmıştır. Buna göre vergi mükellefleri aralarında hizmet akdi bulunan öğrencilerin eğitimlerini karşılayabilceklerdir. Ancak burada bursun karşılıksız olup olmamadığı ile ilgili bir düzenleme bulunmamakla birlikte öğrencinin eğitimi vergi mükellefi adına alıyor olması gerekmektedir. Belirli bir süre çalışma şartı getiren bu ödemeler her ne kadar burs diye tanımlanmış olsa da eğitim sonrasında hizmet yükümlülüğünü yerine getirmeyen öğrenciler eğitim bedelini idae etmek veya bir kısmını ödemek zorunda kalabilmektedirler.

Dernek ve vakıflar ise kendi olanakları ile öğrencilere burs verebilmektedirler. Sivil toplum kuruluşlarının sağladığı burslar genel olarak ihtiyaç ve başarının yanı sıra dernek veya vakfın destek olmak istediği özel bir kesim ile de çoğunlukla sınırlanabilmektedir. Belirli bölüm, şehir, üniversite gibi kısıtlamalar çoğunlukla bu kurumların bağışçılarının daha etkin destek vermelerini sağlamak için yapılabilmektedir.

Yüksek öğrenimini finanse etmek isteyen öğrencilerin ulaşabilecekleri burs programları ihtiyaç, başarı ve istihdam olarak ortaya çıkmaktadır. İhtiyaç bursunun da devamı için asgari bir başarı şartı aranabilmektedir. Kamu tarafından sağlanan burs veya krediye ulaşma olanağı daha olası olmakla birlikte, araştırma ve istihdam burslarının sınırlılığı ve vakıf veya dernek burslarının kısıtlı kaynakları nedeniyle tüm öğrencilerin ulaşma olanağı bulunmamaktadır. Özetle, öğrencilerin mevcut burs veya kredi olanakları ile ihtiyaçlarını karşılama olanağı yoktur. Öğrencilerin istihdam koşulları ise çoğunlukla sınırlı ve part time (yarı zamanlı) çalışabilecekleri hizmetlerle sınırlı olabilmektedir. Bu çalışmaların belirli periyotlarda olması öğrencilerin derslere katılımını engellediği gibi, derse katılımını engellemeyecek zamanlarda çalışma tercihi ise öğrencilerin dinlenme, diğer sosyal veya kültürel faaliyetlere ayıracağı zamanı alabilmektedir. Son yıllardaki ekonomik sıkıntılar emek yoğun gelir elde eden ailelerin de öğrencilerini yeteri kadar desteklemelerini zorlaştırmaktadır.